Trung Quốc có đủ tầm để trở thành bá chủ mới của thế giới?

Smith Peter

        Khi tương lai nước Mỹ còn mờ mịt, dường như Trung Quốc sẽ trở thành số một dù GDP nước này chỉ bằng nửa Mỹ. Mỗi tuần lại có một cuốn sách ra lò bàn luận về Á cực với sự vươn lên mạnh mẽ này. Tương lai về việc đất nước hơn 1,3 tỷ dân tiếm ngôi thế giới có vẻ không còn xa. Người ta bàn luận rằng Trung Quốc đang chiến thắng. Nước Mỹ đã lùi xa xuống vị trí thứ hai.

Nhưng các chuyên gia Mỹ lại cho rằng đã đến lúc dừng bàn chuyện nước Mỹ đang tụt dốc thế nào và Trung Quốc đang làm mưa làm gió ra sao. Câu chuyện về Nhật Bản là lời giải thích. Đất nước một thời từng là nỗi ám ảnh đối với vai vế của nước Mỹ nay đang chịu đựng hệ quả giảm phát và vật lộn với việc giải quyết những vấn đề dân số phức tạp đã hình thành từ vài thập kỷ trước đó.

5 vấn đề sau là những tồn tại vẫn gây đau đầu cho Trung Quốc.

1. Tham nhũng

Chỉ trong 5 năm vừa qua, hơn 660.000 cán bộ nhà nước đã bị điều tra về tham nhũng, đặc biệt một số vụ nghiêm trọng liên quan tới những nhân viên cấp bộ và các cơ quan trên bộ, cũng những khoản tham nhũng khổng lồ. Ở Trung Quốc, nơi mà “nạn hối lộ như cơm bữa”, một doanh nghiệp nước ngoài còn phải đối mặt với rủi ro bị đánh cắp tài sản trí tuệ. Hoạt động ở Trung Quốc vì vậy tốn kém hơn những gì người ta thường nghĩ. Đây là một nhân tố chắc chắn sẽ tác động tiêu cực đến sự đi lên của nước này trong thế kỷ 21.

2. Đầu tư quá mức cho hạ tầng

Tăng trưởng kinh tế theo cấp số nhân của nước này không chỉ đến từ chi tiêu trong nước. Xuất khẩu của Trung Quốc đến những khu vực Nam Mỹ, châu Phi và toàn châu Á đã thúc đẩy sự phát triển nước này, dù doanh số nói trên vẫn khiêm tốn sau Mỹ. Tuy vậy, các nhà cầm quyền Trung Quốc lại tận dụng (nếu không nói là dựa dẫm quá mức) vào các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng để tạo đà cho kinh tế quốc gia.

Chỉ số đầu tư vào tài sản cố định – một chỉ số chủ chốt thể hiện ngân sách cho cơ sở hạ tầng ở Trung Quốc đã tăng đến 20,6% trong năm 2012. Con số đáng kinh ngạc 3.630 nghìn tỷ bảng Anh đã được chi cho các dự án loại này, đáng chú ý phải kể đến dự án xây dựng đường xe điện ngầm vào giữa năm ngoái, trong một nỗ lực đẩy mạnh tăng trưởng kinh tế.

Xây dựng hạ tầng chiếm tới gần 70% GDP sẽ tiếp tục là nhân tố tiên quyết cho kết quả kinh tế Trung Quốc năm nay. Con số này cao hơn rất nhiều so với Nhật Bản (35%) và Mỹ (20%) năm 1980. Sau khi khoản chi tiêu trong nước trên kết thúc, chỉ số tăng trưởng của Trung Quốc sẽ giảm đi rõ rệt. Điều này sẽ dẫn tới một vấn đề tiếp theo.

3. Ác mộng nợ công

Cơn say sưa chi tiêu cho cơ sở hạ tầng đã và sẽ dẫn đến một cái giá đắt đỏ cho Trung Quốc. Những dự án này được cung ứng tài chính bằng các khoản vay nhà nước và tiến hành kế toán khéo léo để che giấu tổng nợ thực tế, đồng nghĩa với việc các cơ quan Trung Quốc đang bưng bít một khoản nợ khổng lồ. Gánh nặng này đe doạ sự tăng trưởng kinh tế trong hàng thập kỷ về sau.

Thực tế, sau khi chính phủ Trung Quốc ban hành chương trình kích thích trị giá 586 tỷ USD vào năm 2008 nhằm ngăn chặn tác động của khủng hoảng kinh tế thế giới, các thành phố của nước này đã giành giật khoản tiền về những dự án hạ tầng để thúc đẩy năng suất và tăng trưởng. Cho đến nay đã được 5 năm, trong khi tổng nợ vẫn còn bị o bế, các chuyên gia dự đoán nợ công có thể lên tới 250% GDP, làm trầm trọng thêm gánh nặng nợ xấu và kéo theo những hệ luỵ kinh tế kéo dài như lạm phát, hay thậm chí một cuộc khủng hoảng tài chính.

Tệ hơn, hệ thống ngân hàng Trung Quốc phát triển rối ren, làm nảy sinh hàng loạt mối quan tâm với chế độ tài chính nước này, bao gồm lo ngại về quản lý tài sản tạo bởi những “quỹ tín dụng”, một phần khuất của hệ thống ngân hàng, hoạt động bên ngoài nhưng lại quan hệ chặt chẽ với ngạch ngân hàng chính thức.

4. Dân số già

Trung Quốc rõ ràng đang đối mặt với những vấn đề dân số nghiêm trọng và có tầm ảnh hưởng lớn đến triển vọng kinh tế. Chính sách chỉ có một con của Trung Quốc đã tạo nên một vòng xu hướng sinh ít con, trong đó con cái của những gia đình con một chỉ muốn sẽ tiếp tục có một con. Như vậy, Trung Quốc sẽ đối mặt với tỷ lệ sinh dài hạn siêu thấp. Thực tế này đối lập với Mỹ: trong khi dân số Mỹ sẽ tăng thêm 30% trong 40 năm tới, dân số Trung Quốc sẽ đạt đỉnh vào năm 2026 và giảm rõ rệt sau đó.

Quan trọng nhất, dân số Trung Quốc đang già đi với tốc độ nhanh chưa từng có trong lịch sử hiện đại: đến năm 2050, các chuyên gia dự báo độ tuổi trung bình ở nước này sẽ đạt 49, hơn gần 10 năm so với người Mỹ. Vì nước này đang già đi nhanh hơn là giàu lên, số lượng hưu trí ở đây sẽ gia tăng trước khi xã hội phát triển đầy đủ để chăm sóc họ. Hiện nay, Trung Quốc vẫn dư nợ một khoản lương hưu tương đương 150% GDP và các chính quyền địa phương vẫn đang trì hoãn những cam kết về số tiền này.

Từ 2013 đến 2050, tỷ lệ người lao động trên tổng dân số Trung Quốc sẽ giảm 11%, từ 72% hiện nay xuống 61%. Kể cả khi số lượng người lao động hiện nay đặc biệt đông đảo, đây vẫn là một sự suy giảm lớn. Điều này đồng nghĩa Trung Quốc sẽ không còn là nguồn nhân lực giá rẻ của thế giới. Thú vị hơn cả, các chuyên gia dự báo trong vòng 20 năm tới, Trung Quốc sẽ bắt đầu nhập khẩu hơn là xuất khẩu lao động. Tăng trưởng trong một nền kinh tế với nhiều gánh nặng sẽ tiếp tục chậm đi.

5. Bài học từ Mỹ

Không kể tới nỗ lực cứu trợ cho hệ thống tài chính Mỹ vào năm 2008, trong lịch sử, nước Mỹ đã trau dồi để chịu đựng những khó khăn về kinh tế và tài chính khi các nền công nghiệp sụp đổ, sau đó thích nghi và tiếp tục phát triển. Ngành thép của Mỹ là một ví dụ. Sau khi đã đạt cực thịnh vào giữa những năm 1940 – 1970, ngành thép nhanh chóng suy giảm, đến mức vào năm 2001, ngành này chỉ chiếm 0,1% kim ngạch và nhân lực trong ngành sản xuất.

Trung Quốc vốn là một nền kinh tế nhà nước và bởi vậy không có động lực cũng như yếu tố chi phối để phát triển kinh tế và tài chính với mức độ tương đương mà vẫn tránh được rủi ro về một cuộc cách mạng từ những người dân nhiều kỳ vọng (và ít nhiều thiếu ổn định).